Szczęśliwie żyjemy w czasach, w których prawdy niewygodne i przemilczane ujrzały światło dzienne. Tylko w takich realiach taka konferencja mogła mieć miejsce. Mowa o konferencji naukowej pt. „Jaworzno i Górny Śląsk w 1945 r. Perspektywa porównawcza”.
Konferencję zorganizowało Muzeum Miasta Jaworzna. Odbyła się 6 marca w Teatrze Sztuk. Prelekcje wygłosili pracownicy jaworznickiego muzeum i katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Stanowiła on część obchodów 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej, likwidacji obozu Neu-Dachs i utworzenia Centralnego Obozu Pracy w Jaworznie. Po za konferencją na obchody złożyły się: spektakl teatralny „Upalny dzień” przygotowany przez CK Teatr Sztuk w reżyserii Dominika Sochy i wystawa w muzeum, zatytułowana „KL Auschwitz w plakacie polskim”.
Konferencję rozpoczęła prelekcja Adriana Ramsa (MMJ/IPN Katowice) pt. „To samo miejsce, nowi więźniowie, nowi strażnicy. Likwidacja obozu Neu-Dachs i utworzenie Centralnego Obozu Pracy w 1945 r. W 1943 r. Niemcy na zalesionych terenach należących do jaworznickiej kopalni Jana Kantego uruchomili obóz Neu-Dachs, filię Kl Auschwitz. Obóz budowali więźniowie, w 80 proc. byli to Żydzi, w 20 proc. Polacy. Na obóz składało się 14 baraków, w każdym na trzy poziomowych pryczach stłoczono 200 więźniów. W styczniu 1945 r. rozpoczęto ewakuację obozu. Ponad 3 tys. więźniów pędzono w tzw. „marszu śmierci” do obozu w Gross-Rosen. Część z nich nie przeżyła, ich ciała porzucano. W lutym 1945 r.. obóz przejęło Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Utworzono tam Centralny Obóz Pracy. Więziono tam folksdojczów, obywateli Rzeszy i jeńców niemieckich. Wśród więźniów mężczyźni, kobiety i dzieci. Mężczyźni pracowali w kopalniach, kobiety szyły mundury dla MBP. W latach 1950/1951 zamieniono obóz na Centralne Więzienie dla Młodocianych, w którym osadzano m.in. więźniów politycznych. Więzienie zostało zlikwidowane w 1956 r.
Kolejna prelekcja autorstwa Tomasza Karżewicza (MMJ) pt. Styczeń 1945 roku w Jaworznie odnosiła się do działań zbrojnych, w wyniku których Armia Czerwona wkroczyła na teren Jaworzna.
O haniebnych działaniach Armii Czerwonej na terenach, z których wypędzono wojska nazistów poświęcona była prelekcja pt. 1945 rok na Górnym Śląsku. Dr Bogusław Tracz (IPN Katowice) relacjonował m.in. wydarzenia w Gliwicach. Z rąk czerwonoarmiejców zastrzelono tam 1500 cywilów. Działo się to w ramach zemsty za wojnę. Na ogół w ciągu 2, 3 dni po wkroczeniu Armii Czerwonej dopuszczała się ona silnej przemocy wymierzonej w ludność cywilną. Przerażająca była tragedia kobiet. W niektórych miejscowościach żołnierze Armii Czerwonej dopuszczali się gwałtów nawet na 90 proc. kobiet. W taki sposób traktowano nie tylko kobiety dorosłe, ale też 6-letnie dziewczynki. W 1945 r. władze komunistyczne wysłały na te tereny 45 ambulansów, w których usuwano ciąże będące efektem tych gwałtów. Ponadto Armia Czerwona dokonywała masowych podpaleń, np. Nysa zwana „śląskim Rzymem” spłonęła za sprawą czerwonoarmiejców w 80 proc. Ponadto żołnierze sowieccy dokonywali demontażu zakładów przemysłowych, pozostawiając gołe ściany.
O obozie NKWD w Toszku traktowała druga część tej prelekcji. Autorem jej jest dr Sebastian Rosenbaum (IPN Katowice). Ten obóz – więzienie Niemcy pomieścili w dawnym szpitalu psychiatrycznym. NKWD – sowiecka policja polityczna wkraczała na nowe terytoria tuż po Armii Czerwonej. Zadaniem tej policji było tzw. czyszczenie tyłów z osób niebezpiecznych dla władzy sowieckiej czyli z m.in. elementów podejrzanych, potencjalnie więc mogli to być wszyscy. Na ogół wystarczył donos. Uznaje się, że pod sowieckim kluczem w takich obozach NKWD było ok. 250 tys. więźniów. W Toszku osadzano m.in. powiązanych z małopolską AK. Wszyscy osadzani w Toszku pracowali na rzecz Armii Czerwonej. Byli traktowani przez strażników w sposób bestialski, byli bici i osadzani w karcerach. Nigdy żadnemu z więźniów nich nie postawiono zarzutów, nigdy nie byli sądzeni. Śmiertelność wśród więźniów była bardzo wysoka. Chowano ich w bezimiennych grobach. W listopadzie 1945 r. obóz rozwiązano.
Żywe reparacje. Wywózki Górnoślązaków do ZSRR w 1945 r. to temat ostatniej z prelekcji. Przedstawił ją dr Dariusz Węgrzyn (IPN Katowice). Rosyjski kontrwywiad wojskowy w oparciu o donosy aresztował i bez procesów sądowych wysyłał Ślązaków do łagrów na Syberii i w Kazachstanie. W latach 1945 – 1949 zesłano w ten sposób do pracy ok. 46 tys. osób. 25 proc. spośród nich nie powróciło, ich groby zrównano z ziemią.
Warto zaznaczyć, że komunistyczny rząd lubelski, który pozostawił sądownictwo w rękach sowietów lub wskazanych przez nich sędziów, nigdy nie sprzeciwił się tym haniebnym działaniom.
Ela Bigas
