Śruby towarzyszą nam wszędzie – trzymają w ryzach nasze meble i urządzania, a nawet budynek, w którym się znajdujemy. Różnią się plastycznością i odpornością na obciążenie, a także zastosowaniem. Co warto wiedzieć o śrubach?

1. Śruba stożkowa czy sześciokątna?

Śruby sześciokątne i stożkowe to najpopularniejsze i najbardziej uniwersalne wyroby śrubowe na rynku. Sześciokątna jest wytrzymała na duże przeciążenia. Stożkowa znajdzie zastosowanie wszędzie tam, gdzie nie powinna wystawać ponad powierzchnię – na przykład w konstrukcji mebli. Istnieją też śruby z gniazdem pod klucz imbusowy, które nie mają łba wcale.

2. Rodzaje i zastosowanie nietypowych śrub

Oprócz typowego nagwintowanego walca zakończonego sześciokątnym łbem, do dyspozycji mamy również bardziej złożone konstrukcje, do specyficznych zastosowań. Są to między innymi śruby rzymskie – dwa pręty, nagwintowane na końcach w przeciwnych kierunkach, połączone podłużną nakrętką. Służą napinaniu np. w budownictwie – ścian i filarów, sieci trakcyjnej czy w żeglarstwie – do naciągania want.

Częstą regulację łączeń umożliwia śruba motylkowa – dzięki metalowym „skrzydełkom” można w łatwy sposób zmieniać poziom wkręcenia. W sektorze transportowym powszechnie stosowane są śruby oczkowe, czyli tzw. śruby z uchem. Są wytrzymałe i mają otwór specjalnie przeznaczony do przyczepienia siatki lub liny, zabezpieczającej ładunek.

3. Śruba to nie wkręt!

O ile różnicy między śrubą a gwoździem nie trzeba tłumaczyć, to rozróżnienie śruby od wkrętu jest już nieco trudniejsze. Ogólnie zakłada się, że śruba wymaga nakrętki, z kolei wkręt już nie. Interesującym rodzajem wkrętów są wkręty samowiercące – nie wymagają wcześniejszego wiercenia otworów i mogą łączyć ze sobą nawet bardzo twarde i grube materiały.

4. Krótka historia śruby

Pomimo że śrubę wynaleziono ponad 2000 lat temu, do łączenia ze sobą elementów używana jest krócej niż od 500 lat. Początki sięgają starożytnej Grecji. Za pierwszego projektanta śruby uznaje się Archimedesa (287-212 r. p.n.e.), a jego dzieło służyło do zupełnie innych celów niż dziś. Spirala w drewnianym cylindrze podnosiła poziom wody. Jednak okazuje się, że najprawdopodobniej Archimedes posłużył się istniejącym już projektem. Opis podobnego przyrządu występuje w treściach Archytasa z Tarentu (428-350 r. p.n.e.). Możliwe jest, że były one używane już w Egipcie i służyły do nawadniania pól uprawnych.

Przodkiem współczesnej śruby jako elementu łącznego są zakrzywione gwoździe, które pojawiwszy się w XVI w., zaczęły wypierać gwoździe proste. Tanie metody wytwarzania śrub spowodowały wzrost ich popularności w XVIII wieku. Maszyna do produkcji śrub i nakrętek została opatentowana dopiero w roku 1842 – do tego czasu śruby wytwarzane były przez kowali.

5. Jak powstaje śruba?

Proces powstawania śruby jest w zasadzie bardzo prosty. Zwoje stalowych prętów są umieszczane w piecu, aby zmiękczona stal umożliwiła obróbkę. Później moczone są w kwasie siarkowym, opłukiwane wodą i pokrywane fosforanem cynku. Dzięki temu usuwane są resztki korozji, a metal jest zabezpieczony przed ponownym skorodowaniem. Następnie pręt jest prostowany i przycinany na kawałki o odpowiedniej długości. Teraz jest czas na kucie na zimno – metal wciska się w tłoczniki, aby uzyskać żądany kształt. Dalszą częścią obróbki jest gwintowanie za pomocą głowic. Na sam koniec śruby są wygrzewane i schładzane – dzięki takiemu hartowaniu rośnie ich wytrzymałość.